Between Monologue and Dialogue in Social Life – the Philosophies of Martin Buber and Józef Tischner

Abstrakt

Tytuł artykułu: Między monologiem a dialogiem w życiu społecznym – rozważania na gruncie myśli filozoficznej Martina Bubera i Józefa Tischnera

Monolog i dialog są kategoriami kontekstualnymi. Można je rozpatrywać w rozmaitych odniesieniach, ukazywać ich wielorakie znaczenia oraz odsłaniać etyczno-aksjologiczno-antropologiczno-społeczny charakter. Obie struktury komunikacyjne mogą odsyłać zarówno do ważnych problemów społecznych, jak i tych, które dotyczą konkretnej jednostki.
Celem artykułu jest filozoficzna próba namysłu nad znaczeniem i rolą monologu i dialogu w życiu społecznym. Martin Buber i Józef Tischner przybliżają sens prawdziwego (rzetelnego) dialogu, przeciwstawiając go monologicznemu sposobowi bycia jednostki. Dla tych myślicieli dialog rozgrywa się na płaszczyźnie samego życia (Buber) i dotyczy zawsze swoistej przestrzeni „pomiędzy” Ja i Ty (Buber, Tischner). Monolog zatem jawi się nie tyle jako przeciwieństwo dialogu, ale też jako struktura domagająca się uzupełnienia. Przywołani filozofowie ukazują dialog jako źródłowe doświadczenie człowieka, a samą jednostkę pojmują jako byt „zaadresowany” (skierowany „do” drugiego i „ku” drugiemu). Przez to dookreślają oni istotę dialogu, w którym naczelną rolę odgrywa wolność i odpowiedzialność. By się wybrać nawzajem i dojść do prawdziwej relacji, stające naprzeciw siebie podmioty muszą się wyzbyć wszelkich uprzedzeń czy predeterminacji, muszą zrzucić pancerz pozoru. Odpowiedź na pytanie płynące od drugiego rodzi dialogiczną więź uczestnictwa w wartościach. Dialog przekracza monologiczne „bycie dla siebie” podmiotu w stronę „bycia dla innego”, a sama rzeczywistość społeczna wówczas nabiera nowego sensu, stając się przestrzenią wzajemności, solidarności i życia wspólnotowego.